Nieuws / Algemeen / Geen simplistische rekensommetjes bij Corona
Geschreven door Marcel Canoy - 21 april 2020
Geen simplistische rekensommetjes bij Corona
Honderd keer
Hoogleraar Ira Helsloot meent in de Volkskrant zelfs dat voor coronabestrijding honderd keer – acht miljoen euro per gewonnen levensjaar – meer wordt uitgegeven dan gebruikelijk. Jort Kelder maakt het helemaal bont met zijn 'We zijn 80-plussers die te dik zijn en gerookt hebben aan het redden'. De gemaakte vergelijkingen zijn gebaseerd op rekenfouten, ethische misvattingen en een onjuist begrip van de factor onzekerheid.
Zijn gang laten
Stel het kabinet zegt: we laten het virus zijn gang gaan en accepteren de consequenties. Eerst de rekenfouten: je kunt de coronadoden niet zomaar vergelijken met een gewone griepgolf omdat bij een gewone griepgolf het zorgsysteem niet dichtslibt. Dat dichtslibben leidt tot giga kosten (denk aan patiënten met andere ziektes die niet meer geholpen kunnen worden). Iedereen die denkt dat je een ‘paar krakkemikkige oudjes’ (niet mijn woorden) tegen de economie kunt wegstrepen, mist toch wel wat. Daarnaast zijn er ook hoge maar moeilijk monetariseerbare maatschappelijke kosten. In Italië heeft een verpleegkundige al zelfmoord gepleegd omdat ze de stress niet aankon. En dan hebben we het nog niet over het duurzaam verslechteren van internationale verhoudingen bij een Nederlandse liberale ‘alleingang’.
Ethiek
Los nog van de rekenfouten spelen onzekerheid en ethiek een grote rol. Niets doen leidt tot een zekere dood van duizenden mensen en tot de noodzaak van artsen om op de Intensive Care scherpe keuzes te maken wie wel en wie niet geholpen worden. Het huidige pakket leidt mogelijk ook tot doden: misschien gaan meer mensen zelfmoord plegen omdat ze in financiële nood komen of ze gaan minder gezond eten. Er zijn allerlei van dergelijke indirect effecten denkbaar.
Minste kwaad
Een gangbare ethische overweging in situaties van schaarste is dat het nastreven van ‘het minste kwaad’ ethisch juist handelen is. Maar hoe definiëren we dat, ‘het minste kwaad’? In de zorg willen we graag iedereen geven wat nodig is, maar het nastreven van ‘het minste kwaad’ komt vaak neer op het kiezen tussen groepen mensen. Of we nu besluiten niets te doen, het huidige pakket of iets anders: een moreel dilemma ontstaat altijd. Daarbij moeten we de noden van groepen mensen vergelijken en ‘waarderen’. Dat is delicaat.
Trolleyprobleem
De afwegingen lijken op het bekende trolleyprobleem uit de ethiek: een op hol geslagen tram kan op een zijspoor geplaatst worden waardoor een onschuldige wandelaar omkomt maar vijf spoorwerkers worden gespaard. Dit soort morele dilemma’s heeft belangrijke overeenkomsten met de coronamaatregelen. Is het op basis van het ethische ‘minste kwaad’-principe verantwoord om niets te doen en het virus vanzelf over te laten waaien?
Onzekerheid
Eerst de onzekerheid, niets doen leidt tot de zekere dood van duizenden mensen, wel wat doen tot een kans op doden. Dat maakt in ethische zin een groot verschil uit. We weten niet hoe groot de verschillende relevante kansen zijn, maar het verschil tussen kwetsbare groepen met zekerheid te laten sterven en een nog niet bekende groep mensen misschien te laten sterven is fundamenteel.
Causaliteit
Daarnaast zal het niet meevallen de eventuele toekomstige doden toe te rekenen aan de huidige keuzes, omdat er nog meel meer factoren een rol spelen. Het ethische verschil tussen niets doen en een pakket maatregelen geldt ook als later zou blijken dat in gewonnen levensjaren gemeten het redden van de laatste groep meer had ‘opgeleverd’.
Anoniem versus zichtbaar
Een tweede analogie gaat over zichtbare slachtoffers die een groter gewicht krijgen bij beslissingen dan anonieme eventuele slachtoffers van het huidige pakket maatregelen. Het trolleyprobleem laat zien dat we geneigd zijn om slachtoffers ‘met een gezicht’ eerder te beschermen dan statistische slachtoffers. Met andere woorden we vinden het maatschappelijk waardevoller om de zichtbare kwetsbare ouderen die het slachtoffer dreigen te worden van het coronavirus te beschermen dan anonieme mogelijke slachtoffers in de toekomst.
Actieve daad
Een laatste analogie met het trolleyprobleem gaat over de actieve daad. Het is onethisch en psychologisch onverantwoord om artsen bij corona te dwingen een actieve daad te laten plegen om te selecteren. Daarmee wordt wat in de filosofie een negatieve plicht heet, verzaakt (je mag een ander niet doden) om een positieve plicht na te komen (voorkomen dat mensen vermoord worden). Intuïtief vinden we vaak een negatieve plicht zwaarder wegen en daarom is het niet vanzelfsprekend om simpelweg te kiezen voor de handeling die de meeste mensenlevens redt.
Kosten en baten
Dit alles laat onverlet dat we kritisch mogen blijven over de kosten en baten van maatregelen. De ethische dilemma’s geven evenwel aan dat simplistische vergelijkingen mank gaan. De ethiek leidt tevens tot meer waardering voor de maatregelen van het kabinet dan op basis van de rekensommetjes lijkt.
Deze blog is onderdeel van de categorie